19 kwietnia, w 79. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim – największego zbrojnego zrywu Żydów podczas II wojny światowej – na skwerze ks. Jana Twardowskiego otwarta została wystawa plenerowa przygotowana przez United States Holocaust Memorial Museum „Byli sąsiadami: ludzkie wybory i zachowania w obliczu Zagłady”.
W nazistowskich Niemczech i zdominowanej przez Niemców Europie zachowania ludzi były różne. Z jednej strony można było dostrzec wielorakie przejawy niezgody na zło: od drobnych gestów solidarności z ofiarami po czynne próby niesienia pomocy. Z drugiej — akceptację Zagłady: od podporządkowania się antyżydowskim dekretom po gorliwą kolaborację ze sprawcami. Jak ludzie reagowali na niedolę swoich żydowskich kolegów szkolnych, współpracowników, sąsiadów i przyjaciół? Co motywowało ich lub skłaniało do takich, a nie innych zachowań podczas Zagłady?
Wystawa „Byli sąsiadami” poddaje analizie niektóre z kluczowych pytań dotyczących Holokaustu: Dlaczego był on możliwy? Co sprawiło, że oprócz bezspornej i fundamentalnej roli Adolfa Hitlera i innych przywódców partii nazistowskiej, tak wielu zwykłych ludzi w całej Europie popierało zbrodnie nazistów lub milczało? Dlaczego tak niewielu pomagało tym najbardziej zagrożonym? A co kierowało tymi, którzy nie wykorzystywali okazji i nie ulegali pokusie zdrady bliźnich, pokazując, że nawet w nadzwyczajnie trudnych czasach istnieje alternatywa?
Wystawę można będzie zobaczyć na skwerze ks. Jana Twardowskiego u zbiegu Krakowskiego Przedmieścia i ul. Karowej od 19 kwietnia do 10 maja.
W tej samej lokalizacji 28 kwietnia otwarta zostanie wystawa plenerowa „Bartoszewski. Więcej niż przyzwoitość” zorganizowana w ramach warszawskich obchodów Roku Władysława Bartoszewskiego. Ekspozycja prezentuje najważniejsze etapy biografii i główne obszary działalności Władysława Bartoszewskiego – członka organizacji konspiracyjnych i opozycyjnych, publicysty i kronikarza losów ofiar wojny, dyplomaty, uhonorowanego m.in. medalem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata orędownika dialogu i porozumienia. Wystawa stanowi zarazem opowieść o najnowszej historii Europy. W 2013 r. odebrał w siedzibie United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie Nagrodę im. Elie Wiesela, najwyższe odznaczenie przyznawane przez Muzeum. Medal opatrzony inskrypcją: „nawet jedna uczciwa osoba może coś zmienić” został wręczony Bartoszewskiemu w uznaniu zasług wszystkich osób ratujących Żydów.
Historia wystawy „Byli sąsiadami”
W związku z 20. rocznicą powstania United States Holocaust Memorial Museum w 2013 powstała specjalna wystawa „Some Were Neighbors” („Byli sąsiadami”), która trwała do 2017 roku.
Po zamknięciu oryginalnej wystawy w Waszyngtonie, powstała jej skrócona, łatwa do eksponowania wersja mobilna, przeznaczona do użytku międzynarodowego. Edukatorzy z Europy i innych części świata wskazywali bowiem, że wystawa będzie pomocna w nauczaniu o tym, że jednostki mają możliwość decydowania. Analizując wybory, jakich dokonywali zwykli ludzie w przeszłości, uczniowie mogą zastanowić się nad swoimi rolami i obowiązkami w dzisiejszych czasach.
Mobilna wersja wystawy została przetłumaczona na 10 języków i była dotychczas prezentowana w 21 krajach. W Niemczech można ją oglądać od 2019 roku, a w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych prezentowana była z okazji Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu w 2020. W Polsce po raz pierwszy wystawę „Byli sąsiadami” otwarto w styczniu 2022 roku w Muzeum Polaków Ratujących Żydów Podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów.
O Domu Spotkań z Historią
Dom Spotkań z Historią (DSH) jest warszawską instytucją kultury, która zajmuje się dwudziestowieczną historią Europy Środkowo-Wschodniej, Polski, Warszawy. Prowadzi działalność wydawniczą, organizuje wystawy oparte często na nieznanych kolekcjach zdjęć, a także dyskusje, cykle spotkań varsavianistycznych, pokazy filmów, warsztaty edukacyjne, seminaria i konferencje.
Dom Spotkań z Historią upowszechnia historię przez źródła i świadectwa indywidualne. Wspólnie z Ośrodkiem KARTA prowadzi Archiwum Historii Mówionej (AHM), największy w Polsce zbiór relacji świadków historii XX wieku, które gromadzi, opracowuje i udostępnia relacje świadków historii mówionej, digitalizuje zdjęcia, dokumenty i filmy.
O United States Holocaust Memorial Museum
Niezależna, federalna instytucja edukacyjna jest amerykańskim narodowym miejscem pamięci o ofiarach Holokaustu. Jej celem jest zapewnienie trwałości pamięci o Holokauście, jego zrozumienie i podkreślenie jego znaczenia. Poprzez siłę historii Zagłady, Muzeum wzywa przywódców i zwykłych ludzi na całym świecie do krytycznego myślenia o swojej roli w społeczeństwie, do przeciwstawiania się antysemityzmowi i innym formom nienawiści, zapobiegania ludobójstwu i wspierania ludzkiej godności.